Afscheid van Rob

Lieve Maaike, zonen Boris, Dirk, Ties, partners en kleinkinderen
Familie, vrienden, ATANA, Atanezen,

Op 15 juni 2023 overleed Rob Boonzajer Flaes de bedenker en grondlegger van ATANA. Mijn naam is Tati Vereecken-Suwarganda. Ik sta hier als oud-Atanees, op de schouders van cultuurreuzen zoals Rob. ATANA, voor wie het niet weet, is een netwerkorganisatie voor bestuurders en toezichthouders uit andere culturen. Ik ben van lichting 9, één van de eerste ATANA klasjes uit 2003-2004. Alweer 20 jaar geleden dus…

De teller staat inmiddels op 46 ATANA rondes met nog eens 2 nieuwe programma’s in Den Haag en Groningen in de startblokken. Na 24 jaar zijn we inmiddels met bijna 1.000 Atanezen.

Tijdens de ATANA Soos afgelopen woensdag 14 juni 2021, de dag voor zijn overlijden, klonk er applaus. Voor Rob. Voor alles wat hij voor ons heeft betekend. Onze bevlogen roerganger. We gaan hem ongelooflijk missen. Daar staan zij, het laatste Staatsieportret op de kist, afgelopen woensdag nog gemaakt tijdens de Soos.

Een groot verlies voor ons allen. Een artiest, woordkunstenaar, schrijver, muzikant, filmmaker, antropoloog, hij was zoveel meer. Zoals Rob zijn eigen opa Leo Leenders ooit in een voorwoord memoreerde, zo herinneren wij ons jullie geliefde partner, vader en dierbare vriend: Rob, die een goed mens was en een eersteklas muzikant.
Maar Rob was nog veel meer dan dat.

In de woorden van de onvolprezen Richtje, die als directeur over ATANA waakt:

Dr. Rob Boonzajer Flaes (6-3-1947) was antropoloog. Belangrijkste terreinen: visuele antropologie en etnomusicologie. Hij was theatermuzikant bij Orkater, Werkteater, Peter Faber, Gebroeders Flint en tot voor kort bij de Navertellers. Was bouwpastoor bij onder meer Binger Filmlab, SICA, ATANA, Mocca Cultuureducatie Amsterdam. Was als onderzoeker betrokken bij onder meer OCW, Filmfonds, AFK, EYE, SICA, WMFN, Erfgoed Nederland en vele kleinere organisaties. Was Kroonlid van de Raad voor Cultuur op de terreinen amateurkunst en intercultureel.

Op 10 juni 1999, kreeg Rob, net nadat hij ATANA was begonnen, een staande ovatie na afloop van zijn betoog over de door politiek rechts aangewakkerde xenofobie die Nederland toen in zijn greep had. Het leidde tot zijn gevleugelde woorden, die ook op één van de overlijdensannonces te vinden is: ‘Kijk om je heen, kijk naar elkaar. Dan zie je hoe Nederland er eigenlijk uitziet. Wat wij hier met z’n allen zijn’, wijzend op de diversiteit aan mensen in de zaal, ‘dat is wat Nederland is. En de rest is allemaal kletskoek!’.

Rob startte ATANA op de valreep van de vorige eeuw. De culturele sector werd bestuurd door allemaal respectabele – voornamelijk – heren. Lieden die elkaar kenden en elkaar de bestuursplekken toeschoven. Zoals Rob vaak zei: ‘Ik kwam alleen mijzelf tegen. Dat moest anders.’ Omringd door medestanders werd het fundament gelegd van ATANA als tegenhanger van het old boys network volgens het principe van friends of friends. ‘Wat zij kunnen, kunnen wij ook’, was het motto.

Rob was natuurlijk niet voor niets tot 2000 Kroonlid van de Raad voor Cultuur geweest op de terreinen amateurkunst en intercultureel. Hij pleitte toen al voor het revolutionaire idee van een stimuleringsfonds voor culturele diversiteit, 40-60 miljoen voor culturele diversiteit die moesten worden gekoppeld aan de expertise van menen die verstand en ervaring op dit terrein hebben. Misschien kunnen wij de staatssecretaris hiermee nog een suggestie doen…

In diverse voorgesprekken werd al snel duidelijk dat hij voor cultureel Nederland een visionair is geweest. Maar het waren niet alleen maar praatjes. Rob was het type bestuurder, vuist op tafel, en wat gaan wij nu DOEN..?! De discussie die toen oplaaide, ging over Kunst met een grote K versus lagere kunsten. Het mooie van Rob is dat hij dit altijd een schijndiscussie heeft gevonden.

Het ging tegenstanders helemaal niet om kwaliteit – het gaat altijd om macht, en het gaat om geld. Rob had dit feilloos in de gaten. Had zij zich daarvoor de afgelopen jaren lopen inspannen in de Raad voor Cultuur. “Om die verwende, zich in hun eigen geborneerdheid kronkelende vlerken die zich voordoen als cultuurdragers de hand boven het hoofd te houden?” Cultuurbobo’s bedreigen in hun comfortabele positie. Dat kon hij maar al te goed…

Wat ik verder zo knap vind, is dat Rob zijn vroege oog voor maatschappelijke ontwikkelingen juist wist te koppelen aan kwaliteit. Achteraf, als bestuurder in de beeldende kunsten, kwam ik erachter dat onze profielfoto’s, die van onze lichting waren genomen en lange tijd de website sierden, door Anthon Beeke waren genomen. Meestervormgever, overleden in 2018. Partner van Lidewij Edelkoort. Vermaard fotograaf met boeken en tentoonstellingen in musea op zijn naam. Wij van ATANA, die in die tijd net om de hoek kwamen kijken, wisten wij veel.

Vandaag 21 juni 2023, precies een jaar geleden, verscheen er een ronkende recensie in de Theaterkrant, nadat de recensent jullie voorstelling de Navertellers had gezien een dag ervoor op de Parade, in Eindhoven. Jouw maatjes zitten ongetwijfeld hier in de zaal.

Jullie brachten op de Parade een optimistische muzikale revue met persoonlijke anekdotes over ziekte, ernstige ongelukken en andere confrontaties met de dood. “(…) Want ja, uiteindelijk is die dood toch wat ons allen bindt, de ultieme meezinger die je maar beter vanuit optimisme kan benaderen en te vriend kan houden.”

Jullie hadden het plan opgevat deze voorstelling uit te bouwen tot volwaardige zaalvoorstelling. Opnieuw boordevol plannen, opnieuw de hemelbestorming, opnieuw de vooruitziende blik. Het heeft helaas niet zo mogen zijn.

Tenslotte was Rob de ultieme verbinder. Een voorbeeld van hoe Rob zijn talenten inzet. Ik citeer uit een e-mail die hij mij enkele jaren geleden stuurde:
“Nou ja… Het wordt verder een gewoon normaal bestuur, niks bijzonders. De financiën zijn op orde, al gaat het niet om grote budgetten. Wil je wel even naar de bijlagen kijken. Het werk wordt gedaan door de werkorganisatie met vaste of langdurig aangeworven professionals, plus de gebruikelijke busladingen vrijwilligers en zo gaat dat ook blijven. In tegenstelling tot wat je vaak ziet in deze wereld trekken wij een mooi jong publiek. Twintigers en dertigers zijn de hoofdmoot.”

Toen kwam de uitsmijter. Zijn doel was om een toezichthouder te werven:

“Voor de penningmeester hebben we allerlei kandidaten overwogen, maar ze missen allemaal iets. Een helder hoofd voor cijfers is niet moeilijk te vinden, maar we zoeken iemand met daarnaast een impeccable reputatie, absoluut een dame, met een goed oog voor een organisatie die zich steeds moet bewegen tussen overheid, markt, partnerschappen en subsidie. En natuurlijk goed ingevoerd in de culturele wereld. Dat specifieke inhoudelijke is niet nodig – dat hebben we al bij de overige bestuursleden zoals je ziet. Anders vis je in een heel klein vijvertje.”

Over wie heeft Rob het hier nu..?! Hier spreekt Rob natuurlijk over zichzelf. Hij hield ervan om grootse woorden te gebruiken, maar ook om daad bij het woord te voegen.

“Laat ik het eerlijk zeggen – jij bent de gedroomde kandidaat. Je kunt hier met een geringe inspanning een grote impact hebben. Ik zou het echt heel, zeer, wezenlijk waarderen als je je hieraan zou willen verbinden.”

En zo geschiedde. Ik ben gaan lunchen met Maaike, en niet lang daarna zaten wij met elkaar in een lockdown en bogen wij ons over de statuten van het nieuw op te richten Stichting TalenTalenT, om het door Rob en door Maaike zo geliefde DRONGO talenfestival in onder te brengen.

Door DRONGO talenfestival heb ik jou, Maaike, ook leren kennen. In de woorden van Rob: “Je kent mijn vrouw zeker nog: zij was die me aan het einde van iedere ATANA sociëteit mee naar huis sleurde, wanneer ik écht voor de állerlaatste keer nog héél even…” Kortom – trots als een pauw met jou als vrouw aan zijn zijde.

Meertaligheid, wereldmuziek en idem dito culturele diversiteit stonden bij Rob hoog in het vaandel. Rob steunde diverse initiatieven, projecten, festivals met liefde en genoegen. Het zijn er te veel om op te noemen.

Maar ook los van ATANA. Rob was belangrijk in de professionalisering van cultureel diverse instellingen in de tijd, ik noem bijv. Made in da Shade. Hij noemde zijn afdelinkje: “de Special Forces”. Maar altijd duwend en sturend vanuit de coulissen. Rob: “Ja ja… En daar ga ik ook mee door, maar ik kan natuurlijk niet zelf in een bestuur…”

Er is een oud Javaans gezegde: Bhinneka Tunggal Ika. Eenheid in verscheidenheid, het nationale motto van Indonesia, opgetekend in de Garuda Pancasila. Het belang van het erkennen van elkaars verschillen, maar ook van het vieren en koesteren van het feit dat we allemaal één zijn.

Dit brengt mij toch terug naar één van Rob’s stokpaardjes. Culturele diversiteit. Hoe hij dit op de kaart heeft gezet. En hoe lang het eigenlijk nog heeft geduurd voordat de discussie, maar met name het ernaar handelen door iedereen onderschreven werd. Wij hebben nu een Code Diversiteit & Inclusie. Er wordt over gesproken. Die speerpunt waarmee hij elke keer de discussie, twintig jaar lang, wist op te prikken, werd uiteindelijk een botte bijl die een deuk in een pakje boter sloeg. Het gaat weer ergens over.

Gisteren was ik bij een Raad van Toezicht vergadering van het Nederlands Letterenfonds, op voordracht van de huidige staatssecretaris Cultuur en Media. Eén van de zes door het Rijk gefinancierde zogenaamde publieke cultuurfondsen. Ik keek om mij heen, en als je van boven had meegekeken, was je ongetwijfeld maar wat trots was geweest. Ik als oud-Atanees en penningmeester aan tafel, maar ook een vrouwelijke voorzitter. Van de 7 RvT-leden waren er minstens drie direct of indirect aan ATANA verbonden.

Ik parafraseer opnieuw Rob’s eigen woorden, maar ik kaats ze nu terug:
Lieve Rob, mijn dank is groot. Namens alle oud-Atanezen, onze dank is groot. Jij vroeg nog: “(…) dan kan ik er tussen uit? De Special Forces gaan terug in de kazerne.”

Rob, ik en met mij vele oud-Atanezen: Wij hebben je gehoord. Wij kijken om ons heen, en denken doe niet zo moeilijk. Wij houden onze ogen en oren open, zetten een andere bril op, en heus… Wij denken aan je en wij zetten jouw inspanningen op al deze fronten voort. Kunst. Cultuur. Wereldmuziek. De Special Forces, zoals je jezelf graag noemde, mogen terug in de kazerne… Je bent er nu tussen uit. Wij zitten inmiddels aan tafel en nemen het van je over. Wees gerust. Jouw gedachtengoed wordt door alle oud-Atanezen voortgezet.

Lieve bijzondere man, met een groots hart voor de culturele sector. Een groot verlies voor ons allen. Een artiest, woordkunstenaar, schrijver, muzikant, filmmaker, antropoloog…
Rob was zoveel meer.

Onze dank aan jou is oneindig groot.

Tati Vereecken-Suwarganda

Momenteel is Tati directeur bij HALAL, een productiemaatschappij en agentschap op het gebied van film, documentaires, commercials en fotografie.

Huidige nevenfuncties:
Lid Raad van Toezicht / penningmeester Stichting Nederlands Letterenfonds (sinds 2022)
Lid Raad van Toezicht / penningmeester Stichting Unfair (sinds 2022)
Bestuurslid Stichting Doors (sinds 2022)
Voorzitter Stichting Stokroos (sinds 2021)
Bestuurslid/penningmeester Stichting TalenTalenT (sinds 2020)

Voormalige nevenfuncties (mede dankzij ATANA):
Bestuurslid Cobra museum voor moderne kunst Amstelveen (2007-2022)
Bestuurslid/penningmeester Stichting Kunstbende (2006-2015)
Lid Raad van Toezicht / penningmeester Stichting The British School of Amsterdam (2008-2016)
Bestuurslid HUMAN/Humanistische Omroep (2004-2015)
Bestuurslid/penningmeester De Appel (2004-2012)
Lid van ATANA klasje, lichting 9 (2003-2004)